TULLANTILARIN UTİLİZASİYASI

-Tullantıların utilizasiyası nədir?

 Tullantılar mənbə və tərkibinə görə təsnif edilir. Geniş mənada desək, tullantı materialları maye və ya bərk formada olur və onların komponentləri sağlamlığa və ətraf mühitə təsir baxımından ya təhlükəli, ya da təsirsiz ola bilər. Tullantı termini adətən bərk tullantılara, kanalizasiyaya (tullantı sularına), təhlükəli tullantılara və elektron tullantılara tətbiq edilir.

Bəzən tullantılar qanunsuz olaraq çaylara və kanallara atılır və ya müvafiq məsləhətləşmələr aparılmadan quru çökəkliklərinin doldurulması üçün istifadə olunur. Bu təcrübələr uzunmüddətli perspektivdə çoxlu problemlər yaradır. Bunlar torpağın keyfiyyətinin pisləşməsindən tutmuş zəhərli kimyəvi maddələrin yeraltı su mənbələrinə yuyulmasına qədər dəyişə bilər. Buna görə də, belə ssenarilərin qarşısını almaq üçün tullantıların atılmasının düzgün üsulları qəbul edilməlidir.

Tullantıların yığılması keçmişdə heç vaxt çox narahat olmamışdır, lakin qloballaşma və sənayeləşmə ilə əlaqədar daha səmərəli tullantıların atılması üsuluna ehtiyac vardır. Bunlar isə hal-hazırki dövrümüzdə istifadə olunan utilizasiya növləridir.

                                               -Tullantıların utilizasiyasının növləri

1.Poliqon

Bu prosesdə təkrar istifadə edilə bilməyən və ya təkrar emal edilə bilməyən tullantılar ayrılır və şəhər daxilində alçaq ərazilərdə nazik bir təbəqə şəklində yayılır. Hər bir zibil qatından sonra bir torpaq qatı əlavə olunur. Lakin bu proses başa çatdıqdan sonra ərazi növbəti 20 il ərzində bina tikintisi üçün yararsız hesab edilir. Bunun əvəzinə yalnız uşaq meydançası və ya park kimi istifadə edilə bilər.

2.Yandırma

Yandırma zibilin kül və tullantı qazı kimi yanmaz maddələrə çevrilməsi üçün idarə olunan yanma prosesidir. Bu prosesdən çıxan işlənmiş qazlar zəhərli ola bilər, ona görə də ətraf mühitə buraxılmazdan əvvəl təmizlənir. Bu proses tullantıların həcmini 90 faiz azaldır və tullantıların utilizasiyasının ən gigiyenik üsullarından biri hesab olunur. 

3.Tullantıların sıxılması

Banklar və plastik butulkalar kimi tullantılar bloklara sıxılır və təkrar emala göndərilir. Bu proses metalların oksidləşməsinin qarşısını alır və hava məkanına ehtiyacı azaldır, beləliklə daşınma və yerləşdirməni asanlaşdırır.

 4.Bioqaz istehsalı

Qida məhsulları, heyvan tullantıları və ya qida qablaşdırma sənayesinin üzvi sənaye tullantıları kimi bioloji parçalana bilən tullantılar biodeqradasiya zavodlarına göndərilir. Biodeqradasiya zavodlarında onlar bakteriya, göbələk və ya digər mikrobların köməyi ilə parçalanaraq bioqaza çevrilirlər. Burada üzvi maddələr mikroorqanizmlər üçün qida kimi xidmət edir.

 5.Kompostlama

Bütün üzvi maddələr zamanla parçalanır. Qida qalıqları, həyət tullantıları və s., hər gün atdığımız əsas üzvi tullantılardan birini təşkil edir. Kompostlama prosesi bu üzvi tullantıların torpaq qatları altında basdırılması ilə başlayır və sonra bakteriya və göbələk kimi mikroorqanizmlərin təsiri altında çürüməyə buraxılır.Həmçinin, bu proses qida maddələrinin torpaqda yenilənməsini təmin edir. Kompostlama torpağı zənginləşdirməklə yanaşı, su tutma qabiliyyətini də artırır. Kənd təsərrüfatında kimyəvi gübrələrə ən yaxşı alternativdir.

 6.Vermikompostlama

Vermikompostlama, üzvi maddələrin qida ilə zəngin peyinə parçalanması üçün qurdlardan istifadə prosesidir. Qurdlar üzvi maddələri yeyir və həzm edir. Qurdlar tərəfindən xaric edilən həzm məhsulu torpağı qida ilə zənginləşdirir, beləliklə bakteriya və göbələklərin böyüməsini artırır. Həm də ənənəvi kompostlamadan daha effektivdir.