[email protected] +994 99 303 07 01

Torpaqların Erroziyası

Torpaqların erroziyası

 

Eroziya haqqında ümumi anlayış

Eroziya (erosio) latın sözü olub, mənası “ dağılma”, “aşınma”, “yeyilmə” deməkdir. Təbiətdə eroziya prosesini törədən səbəblərə görə onları su, külək ( deflyasiya), antropogen, irriqasiya və s. eroziyaları adlandırırlar. Bununla belə torpaqların eroziyası dedikdə, əsasən su və küləyin təsirindən torpağın üst qatının dağılması,onun müxtəlif ölçülü hissəciklərinin yuyulması,deflyasiya və yeni yerlərdə çökməsi prosesi başa düşülür.

Su eroziyası yağış və qar ərintilərindən əmələ gələn yerüstü axarların təsirindən torpağın üst qatının müxtəlif dərəcədə yuyulması prosesidir.

Su Eroziyası

Səthi (müstəvi)- Səth eroziyası – torpaqların üst horizontunun yamacboyu axan yağış və ya ərintu suları vasitəsilə yuyulmasıdır. Səth eroziyası nəticəsində əkin horizontu yuyulub kənarlaşır, onun yerini münbitliyi aşağı, əkinaltı horizontlar tutur, bütövlükdə torpaq profilinin qalınlığı azalır və bununla da yuyulmuş torpaqlar formalaşır. Səth sularının növündən asılı olaraq eroziyanın ərinti, yağış və irriqasiya suları ilə törədilməsi qeyd edilir.

Xətti(yarğan)- Xətti eroziya – yamacdan axan daha güclü su axını vasitəsilə torpağın dərininə yuyulmasıdır. Xətti eroziyanın birinci mərhələsi dərin dalğavari oyuğun (20-35 sm) və çuxurun (0,3-0,5 –dən 1-1,5 m kimi) yaranmasıdır. Onların sonrakı inkişafı yarğanın yaranmasına gətirib çıxarır. Xətti eroziya torpağın tam məhv olması deməkdir.

Eroziyanın inkişafının əsas səbəbi – insan tərəfindən ərazidən, xüsusən də təbii şəraitin  eroziyanın üzə çıxması üçün əlverişli olduğu torpaqlardan düzgün istifadə edilməməsidir. Ona görə də eroziyanın inkişafının sosial-iqtisadi və təbii şəraitləri fərqləndirilir. Torpaqdan təsərrüfatda düzgün istifadə etməyən zaman eroziyanın inkişafına təsir edən təbii şəraitlərə aşağıdakılar aid edilir.

1.İqlim

2.Relyef

3.Ərazinin geoloji qurluşu

4.Torpaq şəraiti

5. Bitki örtüyü

İqlim amili dedikdə əsasən aşağıdakılar nəzərdə tutulur:

 -Havanın temperaturu

-İllik yağıntıların miqdarı

-İllik yağıntıların aylar üzrə paylanması,şiddəti və davam etmə müddəti.

 

Mənbə

 

1.    K.Ə. Ələkbərov Azərbaycanda torpaq eroziyası və onunla mübarizə. Az.SSR EA nəşriyyatı, Bakı, 1961, 220s

2.    K.Ə. Ələkbərov Torpağm eroziyadan mühafizəsi “Azərnəşr”. Bakı, 1967, 72 s

3.    Y.V.Qəhramanlı, S.A.Səfərli, A.Ə. Xəlilova “Meliorasiya, rekultivasiya və torpaqların Mühafizəsi” Dərslik Bakı, 2014

4.    Q.Ş.Məmmədov, S.Z. Məmmədova, C.Ə. Şabanov “Torpağın eroziyası və mühafizəsi. Bakı, Elm, 2009, 340 s.

5.    Б.Г.Алиев, Р.Р.Алиев «Проблема эрозии в Азербайджане и пути ее решения», Монография, Баку. 2000, 120 стр.