Polimer nədir?
Polimerlər yunanca "poli" – cox, "meros" – hissəcik deməkdir — çoxlu sayda təkrarlanan hissəciklərdən ibarət olan yüksəkmolekullu birləşmələrdir. Polimerləri təşkil edən bu hissəciklər elementar quruluş vahidləri adlandırılır. Bu elementar quruluş vahidlərinə müvafiq gələn, polimerlərin sintez edilməsi üçün sərf edilən ən azı bifunksional maddələrə və ya polimeri təşkil edən hər bir zərrəciyə monomerlər deyilir. Polimerlər öz xassələrinə görə alındıqları monomerlərdən kəskin fərqlənir. Bu isə polimerlərə müstəqil maddələr kimi baxmağa imkan verir. Polimerlər bərk və maye aqreqat hallarında olur. Kiçik molekullu birləşmələrdən fərqli olaraq onlar qaz halında olmurlar. Buna səbəb böyük molyar kütləyə malik makromelekullar arasında çoxlu sayda qarşılıqlı cazibə qüvvələrinin olmasıdır. Makromolekullar bir- birinə görə nizamlı yerləşdikdə kristal, nizamsız yerləşdikdə isə amorf polimerlər əmələ gəlir.
Polimerlərin təsnifatı
•Elementar quruluş vahidlərinin eyni, yaxud müxtəlif olmasından
asılı olaraq polimerlər bölünür:
-homopolimerlər
-birgə polimerlər
•Birgə polimerlər təşkil olunduqları elementar quruluş vahidlərinin
birləşmə ardıcıllığına müvafiq olaraq bölünür:
-müntəzəm
-qeyri-müntəzəm
-blok birgə polimerlər
- calaq birgə polimerlər
•Polimerlər zəncir
quruluşlarına görə bölünür:
-xətti
-şaxəli
- torvarı
•Təbiətdə mövcud olmasına yaxud sənayedə alınmasına görə də
polimerləri müxtəlif qruplarda cəmləşdirirlər:
- təbii
-süni
-sintetik
Polimerlərin alınması üsulları
Polimerlərin alınmasının əsas üsulları aşağıdakılar hesab
edilir:
1) polimerləşmə
2) polikondensləşmə
3) polimerlərin kimyəvi
modifikasiyası, daha doğrusu, kimyəvi reaksiya nəticəsində polimerlərin molekul
quruluşunun dəyişməsi
Onu da qeyd edək ki, ilk iki halda polimerlər monomerlərdən,
üçüncüdə isə mövcud polimerlərdən alınır.
Polimerləşmə və
polikondensləşmə prosesi aşağıdakı mərhələlərdən keçir:
1) aktiv mərkəzlərin əmələ gəlməsi və ya zəncirin yaranması
2) zəncirin böyüməsi
3) zəncirin qırılması
Polimerləşmə prosesində aktiv mərkəzlərin təbiətindən asılı
olaraq radikal və ion polimerləşməsi fərqləndirilir. Radikal polimerləşmədən fərqli
olaraq, ion polimerləşməsi monomerdə rabitələrin heterolitik qırılması baş
verir. Kimyəvi çevrilmələrin köməyi ilə mövcud (təbii və sintetik) polimerlər əsasında
yeni sinif polimerlər almaq və onların xassələrini geniş hədlərdə dəyişdirmək
olar.
Aşağıdakı növ kimyəvi çevrilmələr fərqləndirilir:
1) molekuldaxili
2) molekullararası
3) polimer analoji
Molekuldaxili çevrilmələr istiliyin, işığın, kimyəvi agentlərin
təsiri altında baş verir. Molekuldaxili çevrilmələr zamanı makromolekulun
quruluşu və ya kimyəvi tərkibi dəyişir, lakin reagentlərin birləşməsi baş
vermir. Molekullararası çevrilmələr zamanı qonşu makromolekulların tikici
agentlərin təsiri altında birləşməsi reaksiyaları (vulkanlaşma) aiddir. Polimer
analoji çevrilmələr zamanı isə makromolekulun funksional qruplarının
alçaqmolekullu agentlər ilə əsas zəncirin quruluşuna təsir göstərməyən qarşılıqlı
təsiri baş verir və makromolekullarda yeni funksional qruplar əmələ gəlir.
Polimerlərin tətbiqi və əhəmiyyəti