[email protected] +994 99 303 07 01

Water pollution

Giriş

Hər kəsə məlum olduğu kimi, suyun çirklənməsi bütün dünyada qızğın müzakirə olunan qlobal problemdir, on doqquzuncu əsrin yarısından etibarən insanlar su mənbələrinin azalması tendensiyası ilə bağlı narahat olmağa başlamışlar. Suyun çirklənməsinin izahına gəlincə, bu, insan əməlləri ilə zərərli kimyəvi maddələr kimi çirkləndiricilərin atılması ilə baş verir ki, bu da öz növbəsində suyun keyfiyyətinin aşağı düşməsinə və dəniz yaşayış mühitində yaşayan bütün yaradıcıları riskə atmasına gətirib çıxarır, ən əsası insanların sağlamlığı ilə bağlı problemlər yaradır. Hər il yüzlərlə insan çirkli su içərək həyatını itirir və suyun çirklənməsinin qurbanlarının müharibədən daha çox olduğunu söyləmək olar. İnsanlar suyun çirklənməsinin zərərli nəticələrini bilsələr də, bəzi ciddi qaydalara əməl edilsə də, insanların Yer kürəsində içməli suyun yalnız bir faizindən aşağısına çata bildiklərini bilsələr də, çirklənmiş su mənbələrinin sayı günü-gündən kəskin şəkildə artır və 2050-ci ilə qədər dünyanın şirin suya tələbatının indikindən 1/3 dəfə çox olacağı proqnozlaşdırılır. Bir sözlə, suyun çirklənməsinin əsas mənşəyi və mümkün nəticələri, qarşısının alınması yolları bu məqalədə qeyd olunacaqdır.

 

Səbəblər

Suyun çirklənməsi çoxlu səbəblərə görə baş verə bilər. Bu səbəbləri başa düşmək üçün əvvəlcə aşağıdakı çirklənmə növlərinə diqqət yetirməliyik:

Kimyəvi çirklənmə- Yerin həm yeraltı, həm də yerüstü sularını korlayan suyun çirklənməsinə ən çox təsir edən amil hesab olunur. O, əsasən əkinçilik, məhsul istehsalı üçün istifadə olunan gübrələr, pestisidlər, funqisidlər və s. kimi kənd təsərrüfatı fəaliyyətlərindən əldə edilir. Bu gübrələr fosfatlar (fosfor turşusunun duzları-H3PO4), nitratlar (azot turşusunun duzları- HNO3) kimi kimyəvi maddələrdən ibarətdir, və bu qidaların artıq miqdarı evtrofikasiya prosesi ilə nəticələnir. Evtrofikasiya dəniz sistemində yosunların artması tendensiyasıdır və yosunların çiçəklənməsinin bu arzuolunmaz artımından təkcə dəniz suyu sistemi deyil, həm də bütün ekosistemə mənfi təsir göstərir. Zərərli yosun çiçəkləri,öz növbəsində, digər dəniz canlılarının günəş işığını almasına mane olur, bu da suda oksigenin (O2) tükənməsinə səbəb olur və orqanizmə güvənərək, suya zəhərli maddələr ifraz edir.

 

Mikrobioloji çirklənmə- Mikrobioloji çirklənmə sulu çirklənmənin təbii növüdür. Su mənbələri bakteriya, protozoa və viruslarla çirklənə bilər ki, bu da vəba və bilharziya daxil olmaqla xəstəliklərin yayılmasına səbəb ola bilər. Artıq kifayət qədər su təmizləyici qurğuların olmadığı yerlərdə, xüsusən də insanlar bu cür çirklənməyə qarşı zəif hesab olunurlar. Təbii su ehtiyatlarında bakterial çirklənmənin əsas səbəbləri arasında su təmizləyici qurğulardan, zərərsizləşdirmə qurğularından, xəstəxanaya yerləşdirmələrdən, sənaye müəssisələrindən və s.

Radioaktiv maddələrin yaratdığı çirklənmə - Ekosistemin təbii olaraq istehsal etdiyindən çox və daha çox radioaktivlik buraxan hər hansı bir çirkləndirici radioaktiv tullantı sayılır. Bu, uranın, nüvə elektrik stansiyalarının, elmi müəssisələrin və öz tədqiqatlarında və müalicə planlarında radioaktiv materiallardan istifadə edən səhiyyə müəssisələrinin mədən fəaliyyəti ilə əlaqədardır. Radioaktiv tullantıların utilizasiyası olduqca çətindir, çünki onlar ətraf mühitdə minlərlə il qala bilər. Onlar su mənbələrinə və ya yerə atıldıqda, yeraltı sular, su obyektləri, su canlıları və onların yaşayış yerləri ehtiyatsızlıqdan və ya istəmədən atılan toksinlərdən risk altındadır.

 

Neftlə Çirklənmə - Sularımızda neftlə çirklənmənin əsas hissəsi istehlakçılar tərəfindən törədilir. Böyük qəzalar diqqəti çox cəlb edə bilsə də, hər gün milyonlarla avtomobil və yük maşınından sızan benzin və neftdən ibarətdir. Bundan əlavə, tanker qəzalarından deyil, sənayelər, təsərrüfatlar və şəhərlər daxil olmaqla, yerüstü istehsalçılar hər il sualtı yaşayış mühitinə gətirilən bir milyon ton olan gözlənilən neftin təxminən ½ hissəsini təşkil edir. Dünyanın dəniz sistemindəki bu maddənin təxminən onda biri tank sızmalarından, dəniz sənayesinin adi əməliyyatları isə həm icazəli, həm də qeyri-qanuni buraxılışlardan təxminən 1/3-i gəlir. Sızma adlanan çatlar vasitəsilə neft də təbii olaraq okean dibinin altından axıdılır.

 

Effektlər

Suyun çirklənməsi ətraf mühitin müxtəlif hissələri, sahələri və ekosistemi üçün zərərli nəticələrə səbəb olur. Krant suyunun təmizlənmədən istifadəsi açıq şəkildə həm insan sağlamlığına, həm də ətraf mühitə mənfi təsir göstərir.

İnsan Sağlamlığına təsiri:

Sadəcə olaraq, çirklənmiş su ölümlə nəticələnir. Faktiki olaraq, The Lancet-də yazılmış araşdırmalara əsaslanaraq, 2015-ci il ərzində 1,8 milyon insanın ölümünə səbəb olub. Hər il təxminən bir milyard insan çirklənmiş sudan xəstələnir. Üstəlik, onların evləri ən pis çirklənmiş ərazilərə yaxın olduğundan, aşağı gəlirli cəmiyyətlərdən olan insanlar qeyri-mütənasib şəkildə təhlükə altındadırlar. Çirklənmiş içməli sudan yaranan xəstəliklərin səbəblərindən biri də insan və heyvan tullantılarından əldə edilən bakteriya və viruslar kimi su ilə keçən patogenlərdir. Giardia, tif, vəba içilməmiş su ilə keçə bilən bəzi xəstəliklərdir. Hətta inkişaf etmiş ölkələrdə belə, çirkab su təmizləyici qurğulardan, eləcə də kənd təsərrüfatı sularından və şəhərlərdən qeyri-qanuni və ya qeyri-qanuni axıdılması çaylara təhlükəli bakteriyalar gətirir. Soyuducu qüllələr və krandan su kimi su mənbələrindən əldə edilə bilən Legioner xəstəliyi kimi tanınan pnevmoniyanın ekstremal forması ABŞ-da hər il çox sayda insanı xəstələndirir. Üzgüçülük zamanı da risklər yarana bilər. EPA gözləntilərinə görə, kanalizasiya ilə dolu sahil su yolları hər il 3,5 milyon amerikalının dəri döküntüləri, çəhrayıgöz, tənəffüs yolu infeksiyaları və hepatit kimi tibbi problemlərin inkişafına səbəb olur.

 

  

Ətraf Mühitə təsiri:

Suyun çirklənməsinin təsirləri insanların rifahı ilə yanaşı vəhşi təbiətə də mənfi təsir göstərə bilər. Məsələn, evtrofikasiya su mənbəyi əhəmiyyətli miqdarda qida maddələrinə məruz qaldıqda baş verən vəziyyətdir. Bu, əziyyət çəkən su hövzəsində həll olunmayan oksigen səviyyəsinin aşağı düşməsinə, bununla da balıqların və digər su canlılarının məhvinə və öz növbəsində suda "ölü" zonanın yaranmasına səbəb ola bilər. Ekoloji sistemlər bir-biri ilə birbaşa və ya dolayı yolla əlaqə saxlayan bakteriyalar, göbələklər, bitkilər və heyvanlar daxil olmaqla mürəkkəb orqanizmlər şəbəkəsindən asılıdır. Bu canlılardan birinə hər hansı bir ziyan bütün dəniz yaşayış yerlərini təhlükə altına alan bir sıra hadisələrə səbəb ola bilər.

 

Həll yolları

Şəxsən bəzi sadə tədbirlər görmək və hökumətlər tərəfindən daha sərt qaydalar tətbiq etməklə bəşəriyyət bir neçə ildən sonra bu problemi həll etməyə nail ola bilər.

Məsələn, rastlaşdığımız zaman zibil yığıb, kimyəvi maddələri qırağa atmaq əvəzinə çöldəki zibil qutularına atmaq. Hökumətlər üçün tətbiq olunan qaydalar daha sərt olmalıdır, məsələn, elektrik stansiyaları su mənbələrinə çirkləndiricilərin və çirklərin atılmasının qarşısını almaq üçün filtrlərdən istifadə etməlidirlər.

 

Nəticə

Nəticə olaraq qeyd edək ki, su Yer üzündəki bütün canlıların həyatı üçün ən mühüm hadisədir və onu susuz təsəvvür etmək mümkün deyil. Bu yazı vasitəsilə su mənbələrinin əhəmiyyəti, suyun çirklənməsinə səbəb olan əsas amillər, bu hadisənin ətraf mühit və insanlar üzərində yaratdığı mənfi nəticələr, habelə mümkün qarşısının alınması yolları müzakirə edilmişdir. İngilis şairi W.H. Auden dedi ki, sevilmədən minlərlə insan yaşaya bilər, amma su olmadan mümkün deyil.