ROM

Daimi yaddaş qurğusu (ing. Read-Only Memory – ROM) – enerjidən asılı olmayan yaddaşdır. Daxili və ya əsas yaddaşın bir hissəsidir. Burada kompüterin əsas sistem proqram təminatı olan BIOS saxlanılır. Daimi yaddaşın tutumu əməli yaddaşa nisbətən az olur və istifadəçilər oraya informasiya yaza bilmir. İnformasiya daimi yaddaşa kompüterin hazırlanması zamanı yazılır və adi hallarda dəyişdirilə bilməz. ROM-da tez-tez istifadə olunan proqramlar və verilənlər saxlanılır (məsələn, əməliyyat sisteminin bəzi proqramları, kompüterin düzgün işləməsini yoxlayan proqramlar və s.). Daimi yaddaş enerjidən asılı olmur, yəni kompüter şəbəkədən çıxarıldıqda oradakı informasiya saxlanılır.

Əmrlər

ROM çipləri xüsusi əmrlər saxlayır, bu əmrlər birlikdə yerinə yetirilir.

ROM-un daxilində olan əmrlər bunlardir:

·       POST (Power On Self-Test) – kompüter qoşulduqda qurğuların elektrik enerjisinə qoşulmasını yoxlayır;

·       CMOS (Complementary Metal-Oxide Semiconductor) – kompüterə yeni qurğu qoşulduqda məlumatları yeniləyir;

·       BIOS (Basic Input/Output System) – avadanlıqlarla müxtəlif əməliyyatlar aparmaq üçün tətbiq olunur;

·       BOOT (yüklənmə) – əməliyyat sistemi ilə bağlı olan əmrlər

ROM çiplərinin növləri

·       ROM (Read-Only Memory chips) – məlumat ROM çipinə kompüter istehsal olunan zaman yazılır. ROM çipində olan məlumatlar silinə və yenidən yazıla bilməz.

·       PROM (Programmable Read-Only Memory) – məlumat PROM çipinə kompüter istehsal olunduqdan sonra yazılır. Bu məlumatlar silinə və yenidən yazıla bilməz.

·       EPROM (Erasable Programmable Read-Only Memory) – məlumat EPROM çipinə kompüter istehsal olunduqdan sonra yazılır. EPROM çipi ultrabənövşəyi şüaların təsirinə məruz qaldıqda məlumatlar silinə bilər. Bunun üçün xüsusi avadanlıq tələb olunur.

·       EEPROM (Electrically Erasable Read-Only Memory) – məlumat EEPROM çipinə kompüter istehsal olunduqdan sonra yazılır. Bu çiplər həm də yenidən proqramlaşdırıla bilən ROM adlanır (Flash ROM). Buradakı məlumatları silmək və ya yenidən yazmaq üçün çipin kompüterdən çıxarılmasına ehtiyac yoxdur.

RAM

Əməli yaddaş qurğusu (ing. random-access memory – RAM) — ixtiyari müraciətə malik yaddaş olub, kompüter və digər qurğularda informasiyanın oxunması və yazılmasını təmin edən yaddaşdır. Kompüter söndürüldükdə RAM-da saxlanılan informasiya silinir. Əməli yaddaş kompüterdə iş prosesində lazım olan verilənləri özündə saxlayır. Bu verilənlər həm oxuna, həm də yazıla bilir. Əməli yaddaşa müraciət diskə müraciətdən daha tez olduğundan informasiyanın oxunması və yazılması xeyli sürətlənir. Əməli yaddaş adlandırılması da onun sürətlə işlədiyindən xəbər verir. Baxmayaraq ki, əməli yaddaşın həcmi disklərin həcmindən müqayisə olunmayacaq dərəcədə azdır, ona müraciət sürətli olduğundan əməli yaddaş kompüterdə əvəzolunmaz bir mikrosxemdir.

Kompüteri yandırdıqda ilk saniyələrdə daimi yaddaşda yazılmış proqramlar vasitəsilə xarici yaddaşda, yəni sərt diskdə saxlanılan əməliyyat sisteminin proqramları əməli yaddaşa yazılır, eləcə də bizim sonradan daxil etdiyimiz verilənlər də əməli yaddaşa yazılır. Lakin işin axırında kompüteri söndürdükdə əməli yaddaşdakılar pozulur. Odur ki, kompüteri söndürməmişdən əvvəl dəyişdirdiyimiz verilənləri xarici yaddaş qurğularında saxlamaq tələb olunur.

Müasir fərdi kompüterlərdə 2 əməli yaddaş tipi istifadə olunur:

·       DRAM – Dynamic Random Access Memory (Dinamik İxtiyari Müraciətli Yaddaş)

·       SRAM – Static RAM (Statik əməli yaddaş)

RAM-ın növləri

·       DRAM – Dinamik RAM əsas yaddaş kimi istifadə olunan yaddaş çipidir. DRAM məlumatın çipdə saxlanması üçün davamlı olaraq elektrik almalıdır.

·       SRAM – Statik RAM keş yaddaş kimi istifadə olunan yaddaş çipidir. SRAM DRAM-a nəzərən çox sürətlidir və davamlı olaraq elektrik almasına ehtiyac yoxdur. SRAM DRAM-la müqayisədə çox bahadır.

·       SDRAM – Sinxron DRAM yaddaş şini ilə sinxron şəkildə fəaliyyət göstərən DRAM-dır. Yaddaş çipi CPU və əsas yaddaş arasında olan yoldur. SDRAM və CPU arasında məlumat mübadiləsinin sinxronlaşdırılması üçün idarəetmə siqnallarından istifadə edir.

·       DDR – DDR SDRAM, məlumatı SDRAM-a nəzərən iki dəfə daha sürətlə ötürən yaddaşdır. Məlumatı bir takt tezliyi ərzində iki dəfə sürətlə ötürməklə məhsuldarlığı artırır.

·       DDR2 – DDR2 SDRAM DDR-SDRAM-a nəzərən daha sürətlidir və DDR SDRAM-la müqayisədə səsin və siqnal naqilləri arasında toqquşmaların azaldılması nəticəsində daha məhsuldardır.

·       DDR3 – DDR3 SDRAM yaddaşın keçirmə qabiliyyətini DDR2 SDRAM-ın takt tezliyinin iki dəfə artırılması nəticəsində genişləndirir. DDR3 SDRAM daha az güc sərf edir və DDR2 SDRAM-a nisbətən daha az istilik yaradır.

·       DDR4 – DDR4 SDRAM DDR3-ün maksimal yaddaş tutumunu dörd dəfə artırır, aşağı gərginlikdən istifadə etdiyinə görə 40% daha az güc sərf edir və təkmilləşdirilmiş xəta düzəltmə xüsusiyyətlərinə malikdir.