[email protected] +994 99 303 07 01

NLP

NLP (Natural Language Processing) Nədir?

Natural Language Processing (NLP), kompüterlərin insan dilini başa düşməsini, yaratmasını və manipulyasiya etməsini təmin edən süni intellekt (AI) sahəsinin bir qoludur. NLP, hesablama linqvistikasını(computational linguistics) - insan dilinin qaydalara əsaslanan modelləşdirilməsini-  statistika, machine learning və deep learning modelləri ilə kombinasiya edir. Bu texnologiyalar kompüterlərə insan dilini mətn və ya səs məlumatları şəklində emal etməyə və onun tam mənasının başa düşülməsinə imkan verir. NLP, mətni bir dildən digərinə tərcümə edən, şifahi əmrlərə (spoken commands) cavab verən və geniş mətnləri qısa zaman ərzində ümumiləşdirən kompüter proqramlarını idarə edir. NLP həmçinin biznes əməliyyatlarını asanlaşdırmağa, işçilərin məhsuldarlığını artırmağa və kritik iş proseslərini sadələşdirməyə kömək edən korporativ həllərdə böyük rol oynayır.

NLP iki sahəyə bölünür: Natural Language Understanding (NLU) və Natural Language Generation (NLG). NLU  mətnin nəzərdə tutulmuş mənasını təyin etməyə və ya semantik təhlilə fokuslanan, NLG isə maşın (machine) tərəfindən mətnin yaradılmasına fokuslanan bir sahədir.

NLP niyə əhəmiyyətlidir?

NLP, gündəlik həyatın ayrılmaz bir hissəsidir və pərakəndə satış (məsələn, müştəri xidmətləri chatbotları) və tibb (elektron sağlamlıq qeydlərini tərcümə etmək və ya qısa təsvir etmək) kimi çeşidli sahələrdə tətbiq edildikcə daha da əhəmiyyətli olur. Amazon'un Alexa və Apple'ın Siri kimi rəqəmsal asistentləri istifadəçi sorğularını dinləmək və cavab tapmaq üçün NLP-dən istifadə edirlər. Google öz axtarış nəticələrini yaxşılaşdırmaq üçün NLP-dən istifadə edir, həmçinin Facebook kimi sosial şəbəkələrdə hate speech'i (insanların dininə, irqinə, cinsinə qarşı yönəlmiş xoşagəlməz ifadələr və s.) aşkar etmək və filtrləmək üçün də tətbiq edilir.

 NLP vəzifələri

Bir sıra NLP tapşırığı (NLP tasks) insanlar tərəfindən daxil edilmiş mətnləri və səs məlumatlarını kompüterin anlamağına kömək edəcək şəkildə hissələrə bölür. Bu vəzifələrdən bəzilərinə aşağıdakılar daxildir:

·       Nitq tanınması – həmçinin nitqdən mətnə (speech-to-text) də adlandırılır, səs məlumatlarını mətn məlumatlarına çevirmə vəzifəsidir.

·       Söz mənasında qeyri-müəyyənlik – müəyyən semantik təhlil nəticəsində bir neçə mənası olan sözün kontekstə uyğun gələn mənasının seçilməsidir.

·       Sentiment təhlili – sarkazm, çaşqınlıq, şübhə və s. kimi subyektiv keyfiyyətləri mətndən çıxarmağa çalışır.

NLP tətbiq sahələri

·       Spam aşkarlanması: Spam aşkarlama texnologiyaları  spam və ya fişinq xarakterli e-maillərin skan edilməsi üçün NLP-nin mətn təsnifat imkanlarından istifadə edir.

·       Tərcümə proqramları: NLP vasitəsilə bir sıra tərcümə proqramları qrammatik cəhətdən düzgün nəticələr təqdim edə bilirlər. Bu da öz növbəsində başqa dildən olan insanlarla ünsiyyət qurmaqda yaşanan problemləri aradan qaldırır.

·       Smart assistantlar və chatbotlar: Apple'ın Siri və Amazon'un Alexa kimi rəqəmsal köməkçiləri səsin tanınması funksiyasından istifadə edərək deyiləni anlayır, məna çıxarır və kontekst əsasında müvafiq cavablar verir. Chatbotlar yazılan mətnlərə əsasən eyni funksiyanı yerinə yetirirlər.

·       Sosial media sentiment analizi: NLP sosial media hesablarından gizli məlumatların aşkarlanması üçün vacib bir iş alətinə çevrilib. Sentiment analizi sosial media postlarında, rəylərdə və s. istifadə olunan dili təhlil edərək məhsullara, promosyonlara və hadisələrə münasibət bildirmək üçün tətbiq edilə bilər. Həmçinin informasiya şirkətləri məhsul dizaynlarında, reklam kompaniyalarında və s. istifadə edə bilirlər.

·       Mətnin xülasəsi (text summarization): Mətnin xülasəsi irihəcmli rəqəmsal mətni anlamaq və indekslər, tədqiqat databazaları və ya bütöv mətni oxumağa vaxtı olmayan insanlar üçün mətnin qısa xülasəsini yaratmaq məqsədilə NLP-dən istifadə edən bir sahədir. Bir sıra mətn xülasəsi tətbiqləri xülasələrə faydalı kontekst və nəticələr əlavə etmək üçün semantik əsaslandırma və Natural Language Generation(NLG) tətbiq edir.

 NLP-nin tətbiq edildiyi sənaye sahələri 

·       Səhiyyə: Dünya üzərində bir çox səhiyyə sistemlərində elektron tibbi qeydlərə keçdikcə strukturlaşdırılmamış məlumatlarla qarşılaşılır. Belə olan təqdirdə sağlamlıq qeydlərini təhlil etmək və yeni fikirlər əldə etmək üçün NLP-nin istifadəsi həyata keçirilir.

·       Maliyyə: Maliyyə dünyası sürətlə inkişaf edir və rəqabət üstünlüyü vacibdir. Maliyyə sahəsindəki insanlar öz portfoliolarına və ticarətlərinə aid məlumatları çıxarmaq üçün korporativ sənədlərdən və xəbər buraxılışlarından avtomatik olaraq məlumat əldə etmək üçün NLP texnologiyasını tətbiq edir.

·       Sığorta: Böyük sığorta şirkətlərində işin görülməsini asanlaşdırmaq üçün sənədləri və hesabatları yoxlamaq məqsədilə NLP köməkçi rol oynayır.

 NLP proqramlaşdırma dilləri

·       Python: NLP Kitabxanaları Python-da mövcuddur və bu səbəbdən indiyə qədər NLP layihələrinin əksəriyyəti Python-da hazırlanmışdır. Python-un interaktiv inkişaf mühiti yeni kodun hazırlanmasını və sınaqdan keçirilməsini asanlaşdırır.

·        Java və C++: Böyük həcmli məlumatların işlənməsi üçün daha səmərəli kodu dəstəkləyə bilmə baxımından çox vaxt C++ və Java dillərinə üstünlük verilir.