Oktan ədədi nədir?

Oktan ədədi, benzinin keyfiyyətinin və ya performansının ölçülməsidir. Oktan ədədi nə qədər çox olarsa, yanacaq avtomobilin mühərrikində bir o qədər yaxşı yanar. Daha yüksək performanslı avtomobillər daha yüksək oktan ədədi olan yanacaq tələb edir. Təyin üsulundan asılı olaraq tədqiqat oktan ədədi (TOƏ) və motor oktan ədədini (MOƏ) fərqləndirirlər, TOƏ ilə MOƏ arasındakı fərqə yanacaq həssaslığı deyilir. Yanacağın detonasiyaya davamlılığını real iş şəraitində xarakterizə etmək üçün faktiki oktan ədədi (mühərriyin stend sınaqlarında) və yol oktan ədədindən (birbaşa avtomobilin yol sınaqlarında) də istifadə edilir.

Müəyyən bir benzin qarışığının oktan ədədi benzindəki iki birləşmənin nisbətinə əsaslanır: izo-oktan, oktan, normal heptan. (Izo¬-oktan və oktan eyni kimyəvi formulu olan, lakin bir qədər fərqli struktur və xassələrə malik birləşmələrdir, onlar kimyəvi izomerlərdir). Bu iki birləşmə miqyasın iki ifrat nöqtəsini təsvir edir, saf izo-oktanın oktan ədədi 100, n-heptanın isə sıfırdır. Beləliklə, 90% izo-oktan və 10% n-heptan qarışığının oktan ədədi 90 olacaqdır.

Oktan ədədi nə qədər yüksəkdirsə, benzin mühərrikdə alovlanmadan əvvəl pistondan daha çox sıxılmaya tab gətirə bilər. Benzinin sıxılmaya tab gətirmə qabiliyyəti ənənəvi benzinlə işləyən avtomobillər üçün çox vacibdir.

Əvvəlcədən alovlanma və döymə (detonasiya)

Yüksək və ya aşağı oktanlı benzinin istifadə edilib-edilməməsi arasındakı əsas fərq, mühərrik təcrübələrinin "tıqqıltı" səviyyəsi ilə müəyyən edilir. Mühərrikin içərisində hava-yanacaq qarışığı şamdan alovlanır. Bu baş verərkən, piston da yuxarıya doğru hərəkət edir, hava-yanacaq qarışığını sıxır və eyni zamanda onun temperaturunu artırır (çünki təzyiq artdıqca temperatur artır). Aşağı oktanlı yanacaqlarla hava-yanacaq qarışığı da bu sıxılma səbəbindən alovlana bilər. Bu alov cəbhəsi şamdan alovlanan alov cəbhəsi ilə toqquşduqda, səsli "tıqqıltı" eşidilir. Mühərrikin içindəki hava-yanacaq qarışığı bujidən deyil, sıxılma nəticəsində alovlandıqda, bu, "qabaqcadan alışma" kimi tanınır. Əgər yanacaq şamdan alovlanmadan əvvəl yanırsa, o, natamam yanır. Bu natamam alışmadan qalan yanacaq qalıqların yanacaq kamerasının içərisinə yapışmasına səbəb olur və nəticədə mühərrikin döyülməsi kimi tanınan mühərrikdən gələn səslərə səbəb olur.

Ümumiyyətlə, yeni avtomobillərlə birlikdə gələn istifadəçi təlimatında bu zərərli qabaqcadan alışma və yığılma nəticəsində döyülmənin qarşısını almaq üçün avtomobilin hansı oktan reytinqindən istifadə etməli olduğuna dair istehsalçılara tövsiyələr var. Əksər avtomobil istehsalçıları 87 oktanlı benzini tövsiyə edir, lakin aşağı dərəcəli benzinlə döyülmə problemi olarsa, daha yüksək oktanlı benzindən istifadə etməyi məsləhət görürlər.

Setan ədədi nədir?

Setan ədədi, dizel yanacağının keyfiyyətinin və ya performansının ölçülməsidir. Setan ədədi nə qədər çox olarsa, yanacaq avtomobilin mühərrikində bir o qədər yaxşı yanar. Setan ədədi oktan ədədinə bənzəyir, çünki o, yanacağa onun yanma keyfiyyətini qiymətləndirmək üçün təyin edilmiş reytinqdir. Fərq ondadır ki, oktan dərəcəsi benzini, setan isə dizeli qiymətləndirir. Daha yüksək performanslı benzinlə işləyən avtomobillər daha yüksək oktan ədədinə malik yanacaq tələb etdiyi kimi, yüksək performanslı dizel avtomobillər də daha yüksək setan ədədi olan yanacaq tələb edir.

Müəyyən bir dizel qarışığının setan ədədi bəzi yanacaqlarda nə qədər setanın - yüksək təzyiq altında alovlanan şəffaf, rəngsiz bir karbohidrogenin olduğuna əsaslanır. Saf setan dizel yanacağının mümkün olan ən yüksək saflığını təmsil edir və beləliklə setan ədədi 100-dür.

Yüksək Setan Ədədinin Faydaları

Yanacağın daha tez alovlanması ilə nəticələnən yüksək setan ədədi yanma kamerasında daha az alışmayan yanacağın yığılmasına, həmçinin yanacağın tam yanmasına səbəb olur. Yanacağın daha yaxşı yanması və tez alışması avtomobillərin daha tez işə salınmasına, eləcə də səssiz işləyən mühərrikə gətirib çıxarır, çünki yalnız dumanlı yanacaq alışır və mühərrikdə yığılma minimuma endirilir. Bundan əlavə, yanacaq səmərəliliyi tam yanma ilə yaxşılaşır və zərərli emissiyalar azalır.

Ümumiyyətlə, yeni avtomobillərlə birlikdə gələn sahiblər kitabçasında mühərrikin ən yüksək həddə işləməsini təmin etmək üçün avtomobilin hansı setan ədədindən istifadə etməli olduğuna dair istehsalçıların tövsiyələri var.

Oktan və setan ədədləri arasındakı əsas fərq

Setan və oktan ədədləri arasındakı əsas fərq ondan ibarətdir ki, oktan ədədi yanacağın sıxılma səbəbindən əvvəlcədən alışmağa nə qədər yaxşı müqavimət göstərə biləcəyini ifadə edir - yanacağın yalnız şamdan bir qığılcımdan alovlanmasını təmin edir. Bununla belə, setan ədədi yanacağın alovlanma müddətindəki gecikməni ölçür. Başqa sözlə, yanacağın kameraya vurulması ilə yanmanın başlaması arasındakı gecikmənin nə qədər minimuma endirilməsidir. Sıxılma səbəbindən hər hansı alışmağa müqavimət göstərməyə çalışan benzin mühərriklərindən fərqli olaraq, dizel mühərrikləri bu sıxılma alışmasına əsaslanır və buna görə də heç bir qığılcım meydana gəlmir. Daha yüksək setan  ədədi sadəcə yanacağın yanma kamerasına vurulması ilə yanacağın alovlanmasının minimuma endirilməsi arasındakı vaxt deməkdir. Bu o deməkdir ki, yanacağın sıxılma səbəbindən asan alovlanma qabiliyyəti var. Bu qısa gecikmə müddəti yanacağın tam yanmasına səbəb olur.