Xüsusi regionlarda faydalı qazıntı yataqlarının əmələ gəlməsinin arxasında geoloji proseslərin təhlili

Konkret regionlarda faydalı qazıntı yataqlarının əmələ gəlməsinin arxasında geoloji proseslərin təhlili iqtisadi geologiyanın, dağ-mədən kəşfiyyatının və resursların idarə edilməsinin mühüm aspektidir. Bu mövzunun ətraflı icmalı:

Faydalı qazıntı yataqlarının formalaşmasında geoloji proseslər:

1.Maqmatik proseslər:

Maqmatik seqreqasiya: Maqmanın soyuması zamanı müəyyən minerallar xüsusi temperatur və dərinliklərdə kristallaşaraq platin, nikel və xromit kimi maqmatik yataqların əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.

Peqmatitik çöküntülər: Turmalin, spodumen və beril kimi mineralların müstəsna böyük kristalları qranit kimi maqmaların gec mərhələlərində əmələ gəlir.

Hidrotermal Proseslər: Maqmatik müdaxilələrlə əlaqəli isti mayelər həll olunmuş mineralları daşıya bilər və mayelər soyuduqca onları çökdürə bilər. Bu proses tez-tez qızıl, mis və qurğuşun kimi metalların filiz yataqlarını əmələ gətirir.

2 .Çöküntü prosesləri:

Kimyəvi çöküntü yataqları: Qalit (daş duzu), gips və bəzi dəmir filizləri kimi minerallar buxarlanan dənizlərdən və ya göllərdən çökür.

Detrital (mexaniki) çöküntü yataqları: Bunlara çaylar və dalğalar tərəfindən ağır mineralların mexaniki konsentrasiyası nəticəsində əmələ gələn, məsələn, çay yatağındakı qızıl külçələri və ya titan mineralları ilə zəngin olan çimərlik qumları daxildir.

Üzvi çöküntülər: Kömür, neft şistləri və bəzi fosfat yataqları üzvi maddələrin yığılması və çevrilməsi nəticəsində əmələ gəlir.

3.Metamorfik Proseslər:

Kontakt Metamorfizmi: Filiz mineralları yaxınlıqdakı müdaxilələrlə əlaqəli istilik və mayelər tərəfindən dəyişdirilən süxurlarda kristallaşa bilər.

Regional Metamorfizm: Dağ qurma hadisələri zamanı yüksək təzyiq və temperatur şəraiti metamorfik dəmir filizləri və mis yataqları kimi faydalı qazıntı yataqlarının əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər.

4. Havalandırma və Supergen Zənginləşdirmə:

Aşınma: Yer səthində süxurların parçalanması metalları buraxa bilər, sonra ikinci zənginləşdirmələrdə yenidən çökə bilər.

Supergen zənginləşdirilməsi: Süxurların arasından süzülən meteorik suyun təsiri nəticəsində filizlərin səthə yaxın konsentrasiyası, müəyyən elementlərin yuyulması və başqa yerlərdə cəmləşməsi.

5.Maye tərkibləri

Mineralların içərisində tutulan mayelər temperatur, təzyiq və tərkib daxil olmaqla mineral əmələ gəlməsinin şərtləri haqqında mühüm məlumat verə bilər.

6.Tektonik proseslər

Orojenik Qızıl Yataqları: Dağ qurma hadisələri ilə əlaqəli qızıl yataqları.

Porfir Mis Yataqları: Tektonik cəhətdən aktiv rayonlarda irimiqyaslı maqmatik intruziyalarla birlikdə əmələ gəlmişdir.

Təhlil üsulları:

1.Sahədə xəritəçəkmə

Minerallaşma ilə əlaqəli süxur növlərini, strukturlarını və dəyişmə zonalarını müəyyən etmək üçün ətraflı geoloji xəritəçəkmə.

2. Geokimyəvi analiz:

Süxur nümunələrinin götürülməsi: Mineral yataqları ilə əlaqəli elementlərin mövcudluğunu və konsentrasiyalarını müəyyən etmək üçün süxur nümunələrinin toplanması və təhlili.

Torpaq Nümunəsinin Alınması: Əsas minerallaşmanın səbəb olduğu torpaqda anomaliyaları aşkar etmək üçün vacib bir vasitədir.

Axın Çöküntüsü Nümunəsinin Alınması: Yaxınlıqdakı faydalı qazıntı yataqlarının əlamətləri üçün axınlarda çöküntülərin tədqiqi.

3. Geofiziki tədqiqatlar:

Maqnit Tədqiqatlar: Süxurlardakı maqnit mineralların yaratdığı Yerin maqnit sahəsindəki dəyişikliklərin xəritələşdirilməsi.

Qravitasiya Tədqiqatları: Yerin qravitasiya sahəsində qaya sıxlığındaki fərqlərin səbəb olduğu dəyişikliklərin aşkar edilməsi.

Elektromaqnit tədqiqatları: Müəyyən mineral yataqlarının göstəricisi ola bilən süxurların elektrik keçiriciliyinin ölçülməsi.

Seysmik Tədqiqatlar: Strukturları və potensial minerallaşma zonalarını müəyyən etmək üçün səs dalğalarından istifadə edərək yeraltının təsviri.

4. Laboratoriya təhlili:

Petroqrafik analiz: Mineral növlərini və toxumalarını müəyyən etmək üçün mikroskop altında süxurların nazik hissələrinin öyrənilməsi.

Geokimyəvi Təhlil: Süxurların və mineralların elementar tərkibini ölçmək üçün rentgen-flüoresans (XRF) və induktiv olaraq birləşdirilmiş plazma kütlə spektrometriyası (ICP-MS) kimi üsullardan istifadə.

Maye daxiletmə tədqiqatları: Mineral əmələ gəlmə şərtlərini müəyyən etmək üçün maye daxilolmalarının mikroskopik müayinəsi.

5. Uzaqdan zondlama:

Dəyişiklik zonalarını, mineral birləşmələri və faydalı qazıntı yataqları ilə əlaqəli struktur xüsusiyyətləri müəyyən etmək üçün peyk və ya havadan çəkilişlərdən istifadə.

6. Modelləşdirmə və təfsir:

Potensial faydalı qazıntı yataqlarının yerini və xüsusiyyətlərini proqnozlaşdıran geoloji modellər yaratmaq üçün bütün toplanmış məlumatların inteqrasiyası.

3D modelləşdirmə proqramı yeraltı strukturları və minerallaşma zonalarını vizuallaşdırmağa kömək edir.

Əhəmiyyəti və Tətbiqləri:

İqtisadi İnkişaf: Faydalı qazıntı yataqlarının formalaşmasını anlamaq xalqlara öz təbii ehtiyatlarından səmərəli istifadə etməyə kömək edir və iqtisadi artıma töhfə verir.

Mədən Kəşfiyyatı: Şirkətlər bu biliklərdən iqtisadi cəhətdən səmərəli faydalı qazıntı yataqlarının aşkar edilməsi ehtimalı yüksək olan sahələri hədəfləmək üçün istifadə edirlər.

Ətraf Mühitin İdarə Olunması: Mineral yataqlarının geologiyasını başa düşmək ekoloji cəhətdən məsuliyyətli mədənçilik təcrübələrini planlaşdırmağa kömək edir.

Resursların Planlaşdırılması: Hökumətlər və təşkilatlar məlum və potensial faydalı qazıntı yataqlarına əsaslanaraq gələcək resurs ehtiyaclarını planlaşdıra bilərlər.