Üfüqi qazma

Üfüqi qazma son zamanlarda neft-qaz sənayesinin əsas nailiyyətlərindən biridir.80-ci illərin əvvəlində bu, ekzotik üsul  hesab olunurdu və ona maili quyu qazılmasının təkmilləşməsi kimi baxılırdı.İndi isə üfüqi qazma neft və qazın laydan böyük həcmdə çəxarılması metodu kimi standart texnologiyaya malikdir.

Üfüqi qazmanı fərqləndirən başlıca cəhət quyu lüləsinin məhsuldar layla görüş sahəsinin böyük olması,həmçinin lay flüidlərinin müstəvi üzrə paralel axınını (şaquli və maili quyularda radial axımdan fərqli olaraq) təmin etməkdir.Bunun sayəsində neft yataqlarının istismarının bütün mərhələlərində quyu məhsuldarlığının yüksək olması təmin edilir.

Üfüqi qazma,qazma baltasının süxur-kollektoru boyunca şaquli istiqamətdən təxminən 90 dərəcə yönəldilmiş üfüqi trayektoriyanın təqib edilməsinin tənzimlənməsi prosesidir.Üfüqi quyuların qazılmasına maraq aşağıdakı başlıca səbəblərdən irəli gələ bilər:

      -yataqların əsas üsullarla işlənməsi effektivliyinin yüksəldilməsi

      -yataqların əlavə üsullarla işlənməsi effektivliyinin yüksəldilməsi

      -laydakı karbohidrogenlərin maksimal hasilatının yüksəldilməsi

      -bütöv yatağın işlənməsi üçün quyuların sayının xeyli dərəcədə azaldılması

     Üfüqi qazma,çoxlüləli və quyu oxundan çox böyük meyllə qazma ilə birlikdə yataqlardan karbohidrogen ehtiyatlarının qənaətli şəkildə neft və qaz sənayesində bir çox imkanlar açmışdır və əks təqdirdə bu,mümkün olmazdı.Üfüqi quyuların qazılması və tamamlanmasındakı uğur yüksək texnoloji nailiyyətlərdən,layihələndirmə metodlarındakı yeniliklərdən,birgə fəaliyyətdən və s. irəli gəlir.

Üfüqi quyu qazmasnın tətbiq sahələri

Üfüqi qazma üçün münasib kollektorlar aşağıdakılardır:

      -potensial su/qaz konusunun yaranması problemlərinə malik ola bilən kollektorlar

      -məhdud keçiriciliyə malik kollektorlar ( keçiricilik əmsalı <<1 millidarsi)

     -şaquli istiqamətdə təbii yarılmış/çatlı kollektorlar

     -iqtisadi baxımdan qeyri-münasib kollektorlar

     -ağır neft kollektorları

     -çay yatağı və rif çıxıntılarındakı qumlu kollektorlar

     -zəif kollektorlar

     -sərt enmə bucağına malik laylı kollektorlar

     -qismən gücdən düşmüş kollektorlar

Üfüqi qazma metodları

Üfüqi qazma,vertikaldan 0 dərəcədə başlayıb kollektorun giriş nöqtəsində 90 dərəcədə bitməklə,quyunun səthində şaquli quyu hissəsi ilə,sonra qabaqcadan təyin edilmiş KOD(əyilmə nöqtəsi) dərinliyində maillənmiş quyu hissəsi ilə başlayır.Kollektora giriş nöqtəsinə çatmaq üçün əyilmiş maili hissələri qazmaqdan ötrü aşağıdakı metodlardan istifadə edilir:

     -böyük radiuslu-BR(LR) metod

     -orta radiuslu-OR(MR) metod

     -kiçik radiusluu-KR(SR) metod

     -çox kiçik radisulu-ÇKR(USR) metod

Üfüqi quyu profillərinin layihələndirilməsi

Üfüqi quyu (ÜQ) profilini layihələndirmək üçün əvvəlcə quyu profilinin tipini və konfiqurasiyasını təyin etmək lazımdır.Bunun müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsi üçün ayrı-ayrı intervallar üzrə qazma kəmərinin aşağı hissəsinin düzgün seçilməsi,qazma və qoruyucu kəmərlərin müxtəlif gərginliklərə hesablanması,onların lülə içərisində hərəkəretmə qabiliyyəti və s. təyin edilməlidir.

Üfüqi quyu profillərinin tipləri

Xarici ölkələrdə üfüqi quyu (ÜQ) profillərinin lülənin şaquli intervalından üfüqi intervala keçdikdə əyrilik radiusundan asılı olaraq təsnifatı qəbul olunmuşdur.Əyrilik radiusları böyük,orta,kiçik olmaqla 3 kateqoriyaya bölünür.Əyrilik radiusunun hər bir kateqoriyasına üfüqi intervalın müəyyən uzunluğu uyğun gəlir.Belə ki,əyrilik radiusu böyük olan ÜQ qazılan zaman üfüqi intervalın uzunluğu 600-1500m,əyrilik radiusu orta qiymərlər həddində olduqda 450-900m,kiçik olduqda 90-225m-ə çata bilər.ÜQ profillərinin belə təsnifatı quyu lüləsinin əyrilik intensivliyinin müəyyən qiymətini təmin etmək üçün müxtəlif tipli qazma alətindən və qazma üsulundan istifadə olunmasına əsaslanmışdır.Belə ki,əyrilik radiusu böyük olan ÜQ reallaşdırılması üçün adi rotor üsulundan istifadə etmək olar.Orta radiuslu əyriliyi olan ÜQ qazılması üçün istiqamətləndirilmiş,istiqamətləndirilməmiş və daim təkmilləşdirilən quyudibi quruluşları tətbiq edirlər.Əyrilik radiusları kiçik olanda xüsusi texnika və texnologiyadan istifadə olunur.

Bununla belə, ÜQ profilinin tipi və konfiqurasiyası onun həyata keçirilməsi üçün istfadə olunan texnika və texnologiyadan başqa bir çox əlavə amillərdən,yatağın geoloji quruluşundan,quyunun konstruksiyasından,dərinliyindən və inhirafından asılıdır.Bundan başqa ÜQ  profillərini fərqləndirən xüsusiyyətlərdən biri də lülənin yalnız məhsuldar laya düşməsi deyil,həmçinin məhsuldar layda lülənin müəyyən uzunluğuna qədər irəliləməsidir ki,bu da profil tipinin seçilməsinə təsir göstərir.